het mobiele bibliotheeklab

Staan Nederlandse bibliotheken open voor FabLabs? (artikel Bibliotheekblad)

Posted by on jan 27, 2013

Staan Nederlandse bibliotheken open voor FabLabs? (artikel Bibliotheekblad)

Op Wikipedia wordt een FabLab (afkorting van het Engelse Fabrication Laboratory) omschreven als ‘een coöperatieve werkplaats waar uitvinders en ontwikkelaars gebruik kunnen maken van een collectieve infrastructuur’. FabLab Enschede omschrijft het concept als ‘een laagdrempelige, openbare, digitaal aangestuurde werkplaats waar iedereen uit onze samenleving de mogelijkheid krijgt om zijn idee om te zetten tot realiteit: een zelfontwikkeld product’. Tot voor kort werden bibliotheken nauwelijks geassocieerd met FabLabs, maar daar begint verandering in te komen.

Het idee voor FabLabs (ook wel Maker Spaces of Hacker Spaces genoemd) ontstond rond 2005 in het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Sindsdien zijn er wereldwijd tientallen FabLabs opgericht, waaronder veertien in Nederland.Tot voor kort werden bibliotheken nauwelijks geassocieerd met FabLabs, maar daar begint verandering in te komen. Zo besteedde Library Journal in het najaar van 2012 uitgebreid aandacht aan het onderwerp, in de reeks The Makings of Maker Spaces (waarin wordt verwezen naar verschillende FabLabs in Amerikaanse bibliotheken), evenals het blog ALA TechSource, van de American Library Association. In Nederland was het Jeroen de Boer, van Bibliotheekservice FryslĂąn, die er recentelijk over schreef in het artikel ‘BiblioLab: van transactie naar transformatie‘. Deze artikelen (zie ‘Meer lezen’) helpen je bij het begrijpen van de dwarsverbanden. Jeroen de Boer schrijft in zijn artikel:

‘Een FabLab is een context waarbinnen het maken, verbeelden, spelen en experimenteren wordt bevorderd. Dit leidt tot nieuwe producten en projecten, maar ook tot nieuwe vormen van samenwerking. Vertaald naar de bibliotheek heb je het dan over een andere soort dienstverlening. Waar het nu immers hoofdzakelijk draait om transactie (in- en uitlenen van boeken, vraag en antwoord) kan het straks draaien om transformatie: de bibliotheek is een plek waar daadwerkelijk verandering optreedt in blikveld en gedachten, die kunnen leiden tot nieuwe verbindingen tussen mensen, materialen en ideeĂ«n.’
Er zijn – bij mijn weten – nog geen bibliotheken in Nederland die als gastheer fungeren voor een FabLab, of die er nauw mee samenwerken. Het is evenmin zo dat er al veel discussie is over de vraag of bibliotheken dat ĂŒberhaupt zouden moeten willen. Het is nog niet wat je noemt een ‘hot item’ op bibliotheekcongressen. Dat zegt echter niet zo veel. Het duurde in het verleden ook enige tijd voordat gratis internet in bibliotheken stof deed opwaaien. Of het faciliteren van game-evenementen. Het omhelzen van sociale media. Of het uitlenen van stripboeken.
Wellicht horen FabLabs niet thuis in dit rijtje, maar dat is ook niet waar het om gaat. Het gaat, zoals Jeroen stelt, om nieuwe vormen van samenwerking, en om het bedienen van de gemeenschap. De vragen die de gemeenschap stelt veranderen mee met de ontwikkelingen rondom technologie en informatie. Zo werd de vraag waar een bepaald boek is te vinden op zeker moment aangevuld met de vraag hoe je zoekt binnen een bepaalde database. Inmiddels willen mensen weten of er van die database ook een app beschikbaar is. En straks? Straks willen ze die app misschien zelf samenstellen, bijvoorbeeld met bibliotheekboeken die ze zelf in twee minuten hebben ingescand. De huidige technologie is daar in ieder geval al prima toe in staat. Binnen FabLabs wordt gewerkt aan dit soort technologie, vanuit de open gedachte dat alle kennis gedeeld moet worden. Daar kunnen bibliotheken hun voordeel mee doen. Samenwerking met FabLabs biedt niet alleen veel mogelijkheden op het gebied van innovatie van media-educatie en de ontmoetingsfunctie; het schept ook ruimte voor nieuwe toepassingen van technologie in het gebouw en de dienstverlening. Een 3D-printer die door je publiek wordt samengesteld, in een ruimte die je als bibliotheek faciliteert, kan natuurlijk ook gebruikt worden door datzelfde publiek. Boeken uit het publieke domein die eenmaal gescand zijn, kunnen worden ontsloten worden via het web, zodat derden er ook profijt van hebben. Je kunt vele kruisbestuivingen bedenken.

Zelf begon ik de potentie van samenwerking tussen FabLabs en bibliotheken op waarde te schatten na twee bijeenkomsten met het in oprichting zijnde FabLab Goes, vorige zomer. De jonge vertegenwoordigers van dát lab namen zelf het initiatief om een delegatie van Bibliotheek Oosterschelde, en een groep mensen uit het onderwijs in de regio, met behulp van demo’s en presentaties te informeren over de mogelijkheden. Werkelijk iedereen was enthousiast. De leraren zagen in het lab een ideaal verlengstuk van het klaslokaal en praktijkopdrachten. De jongens van FabLab Goes beschouwden de bibliotheek als ideaal locatie voor contacten met het publiek en het onderwijs. De bibliotheekmedewerkers, ten slotte, herkenden een interessante kapstok voor bijvoorbeeld media-educatie in het plan. Praktische bezwaren kwamen nauwelijks ter tafel. En ook niet onbelangrijk: de kosten bleken mee te vallen. Er bestaan grote FabLabs die tonnen hebben gekost, maar je kunt ook kleinschalig beginnen, met een mobiel startpakket. Met 2500 euro kun je bij wijze van spreken aan de slag.

Misschien past een FabLab niet bij iedere bibliotheek, maar het concept verdient het zonder meer om verkend te worden, zeker door de wat grotere bibliotheekorganisaties. Het besef dat er open gemeenschappen zijn, die technische kennis in huis hebben Ă©n die staan te popelen om samen te werken zou eigenlijk al voldoende motivatie moeten zijn. Investeren in de gemeenschap met hulp van de gemeenschap zelf: dat is toch prachtig? Het is in ieder geval een mooie kans.

Update: Zeer recent werd bekend dat er in Friesland concrete plannen zijn om vanuit de bibliotheek intensief te gaan samenwerken met een FabLab. Binnenkort komt daarover meer informatie naar buiten, zo laat Jeroen de Boer – betrokken bij het project – weten.

Meer lezen:

Tekst: Edwin Mijnsbergen
Foto: FabLab Amsterdam (Flickr, Waag Society)

Amerikaanse voorbeelden
Tot de Amerikaanse bibliotheken die gelden als voorlopers op het gebied van het experimenteren met concepten als FabLab of Makerspace (ook wel Hackerspace genoemd) behoort zeker de Fayetteville Free Library met haar Fabulous Laboratory (FFL Fab Lab). In het kader van FFL Fab Lab zijn onder andere beschikbaar 3D printers, een ‘Makerbot’, digitale camera’s, podcastingapparatuur, foto-, audio- en video-editingsoftware. Dit alles vanuit de gedachte dat dergelijke apparatuur en software over het algemeen voor het brede publiek niet makkelijk toegankelijk zijn, terwijl de openbare bibliotheek een belangrijke rol kan spelen door iedereen laagdrempelig kennis te laten maken met dergelijke technologie. Britton Smedley, bedenker van FFL Fab Lab, licht toe; ‘When I designed this proposal when I was a graduate student, the title of the proposal was “Using 3-D Printing as a Catalyst for Community Involvement”. The idea is to get people in and excited about this technology and get them in the door to start experiencing the library in a new way.’ Het FabLab in Fayetteville is gefinancierd met een subsidie van 10.000 dollar en met geld bijeengebracht met crowdfunding.

Allen County Public Library werkt samen met de educatieve organisatie TekVenture, die een Hackerspace heeft ingericht, die Maker Station is gedoopt, in een trailer die geparkeerd staat op de parkeerplaats bij de bibliotheek. Bibliotheekdirecteur Jeff Krull over Maker Station: ‘We see the library as not being in the book business, but being in the learning business and the exploration business and the expand-your-mind business. We feel this is really in that spirit, that we provide a resource to the community that individuals would not be able to have access to on their own.’ In de Maker Station zijn onder andere een 3D printer, draaibank, lintzaag, CNC router en verschillende andere apparatuur aanwezig.

Met de FabLabs willen beide Amerikaanse bibliotheken zich met name richten op specifieke doelgroepen, zoals kunstenaars, ontwerpers, startende (techno)ondernemers, uitvinders, jonge mannen. In zowel Fayetteville als Allen County worden er ook verschillende activiteiten, cursussen, programma’s en ‘Meetups’ aan het FabLab gekoppeld. Voor beide bibliotheken spelen vrijwilligers een belangrijke rol. Sue Considine, directeur van de Fayetteville Free Library zegt hierover: ‘Money is not an essential ingredient for a successful makerspace. People are far more important in this venture, People who identify with a space or project — not money — will help to sustain these spaces and projects’.

Zie ook het uitgebreide artikel ‘Is It Time to Rebuild & Retool Public Libraries and Make “TechShops”?’ uit 2010 waarin geschetst wordt hoe bibliotheken een rol kunnen spelen op het gebied van FabLabs cq Hackerspaces.
Zie verder over de initiatieven van Allen County Public Library en Fayetteville Free Library het artikel ÂŽFab Labs at the LibraryÂŽ.
Zie ook dit filmpje over 3D printing en de ideeën achter het FabLab in Fayetteville Library.

Bart Janssen

Read More